Patriotten vs orangisten

Al sinds de 17e eeuw ontstaat er een tweedeling in de samenleving tussen voor- en tegenstanders van een machtige stadhouder. Voorstanders – prinsgezinden of orangisten – willen dat de stadhouder zijn voorname positie in de politiek behoudt. Tegenstanders – staatsgezinden of patriotten – willen dat zijn rol kleiner wordt. De Dordtse Johan de Witt (1625-1672) introduceert het begrip de "ware vrijheid" waarmee hij onder andere de macht van de stadhouder wil verminderen.

Stadhouder Willem V

In de 17e en 18e eeuw wisselt het aanzien van de stadhouder. Tot twee keer toe blijkt er geen opvolger van respectievelijk stadhouder Willem II (in 1650) en Willem III (In 1702) waarna tweemaal een Stadhouderloos Tijdperk volgt. Na 1747 krijgen stadhouders Willem IV en Willem V een nieuwe kans. De stadhouder reist door Nederland met een grote hofhouding. Die bestaat uit militairen en ambtenaren, maar ook uit koks, koetsiers en bedienden.

Niet alle 'bedienden' van stadhouder Willem V waren dat vrijwillig geworden. Hij kreeg er twee cadeau toen ze nog kind waren: Willem Frederik Cupido uit Guinea en Guan Anthony Sideron uit Curaçao. Slavernij was officieel verboden in Nederland. Ondanks het gedwongen vertrek uit hun geboorteland slaagden Cupido en Sideron er wel in om een nieuw bestaan op te bouwen: als vooraanstaande kamerdienaren in de hofhouding verdienden ze een salaris en stichtten ze een gezin.

Patriotse helden

De strijd tussen patriotten en prinsgezinden blijft voortbestaan in de 18e eeuw. De partijen komen lijnrecht tegenover elkaar te staan tijdens de patriottentijd (1781-1787). Het verscheurt de Republiek in twee kampen met ieder hun eigen propaganda. Prinsgezinden leggen de nadruk op de kracht en status van de stadhouder door allerlei producten met oranje en het gezicht van de stadhouder te laten maken. Patriotten zoeken en vinden hun eigen helden, zoals Johan van Oldenbarnevelt en Johan de Witt. Oldenbarnevelt is in 1619 ter dood gebracht op bevel van stadhouder Maurits, de zoon van Willem van Oranje. De Witt is samen met zijn broer Cornelis gelyncht door een menigte in Den Haag, met medeweten van stadhouder Willem III.

Vrijheid

Patriotten bevinden zich niet alleen onder regenten, maar ook andere groepen in de samenleving vinden aansluiting. Vanaf 1783 oefenen patriotse burgers met wapens in zogenaamde exercitiegenootschappen. In Dordrecht wordt het eerste genootschap van Nederland opgericht: De Vrijheid. De mannen verzamelen zich op het Hof. Ook vrouwen spelen een grote rol. Ze mogen geen wapens dragen, maar wel demonstreren, fondsen werven en vaandels naaien. Daarnaast zijn ze als ‘Bataafse meisjes’ betrokken bij vrijheidsfeesten en het planten van vrijheidsbomen.

Eensgezind

Over een gebeurtenis zijn beide partijen bijzonder eensgezind, de overwinning op de Engelsen in de Slag bij Doggersbank tijdens de Vierde Engelse-Nederlandse Oorlog (1781-1784). Deze zeeslag eindigt op 5 augustus 1781 in een patstelling. Zowel de Nederlanders als de Engelsen claimen de overwinning. In de Republiek vieren zowel de patriotten als de orangisten de overwinning. Mensen dragen linten en hoeden met de zeeslag erop. Spullen met de Doggersbank worden een ware rage.